Μέσω μιας εφαρμογής στο κινητό οι επιστήμονες μας ενθαρρύνουν είτε να φωτογραφίζουμε το έντομο, είτε να γνωστοποιούμε ότι δεχθήκαμε τσίμπημα δίνοντας γεωγραφικό στίγμα ή και να ενημερώνουμε για εστίες αναπαραγωγής κουνουπιών σε δημόσιους χώρους.
Γιατί αυξάνονται τα κουνούπια; Γιατί επιβιώνουν όλο το χρόνο κάνοντας τη ζωή μας δύσκολη; Ποια είδη κυκλοφορούν στην Ελλάδα, πόσο επικίνδυνα είναι και πώς μπορούμε να τα διώξουμε μακριά μας; Τα παραπάνω ερωτήματα προβληματίζουν όχι μόνο τους επιστήμονες αλλά και τον κάθε έναν από εμάς, καθώς τα εν λόγω έντομα έχουν πάψει προ πολλού να θεωρούνται αθώα. Στη στοιχειοθετημένη απάντηση των παραπάνω ερωτημάτων μπορούμε να συμβάλουμε όλοι, αρκεί να κάνουμε χρήση μιας εφαρμογής στο κινητό.
Το «mosquito alert», διαθέσιμο πλέον στα ελληνικά για κινητά ios και android, μας καλεί να φωτογραφίζουμε τα εν λόγω έντομα κάθε φορά που τα εντοπίζουμε γύρω μας και να αποστέλλουμε το φωτογραφικό στιγμιότυπο στον διαχειριστή – το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (ΜΦΙ). Συγκεκριμένα, οι επιστήμονες μας ενθαρρύνουν είτε να φωτογραφίζουμε το έντομο είτε να γνωστοποιούμε αν δεχθήκαμε τσίμπημα δίνοντας γεωγραφικό στίγμα ή να ενημερώνουμε για εστίες αναπαραγωγής κουνουπιών σε δημόσιους χώρους.
Η ομάδα του ΜΦΙ προσδοκά να συλλέξει μέσω της εφαρμογής πληροφορίες για πέντε διαφορετικά είδη κουνουπιών: στο Ασιατικό κουνούπι «τίγρης» (Aedes albopictus), του κουνούπι του κίτρινου πυρετού (Aedes aegypti),το «γιαπωνέζικο κουνούπι» (Aedes japonicus), το «κορεάτικο κουνούπι» (Aedes koreicus) και το γνωστό μας κοινό κουνούπι (Culex pipiens). Θα συλλέγονται δεδομένα για τα ενήλικα (ακμαία) κουνούπια, τις εστίες ανάπτυξής τους καθώς και τα τσιμπήματά τους. «Προς το παρόν γνωρίζουμε ότι το κοινό κουνούπι, το οποίο υπήρχε ανέκαθεν στα μέρη μας, έχει εξαπλωθεί σε όλη την Ελλάδα» λέει ο Δρ Αντώνιος Μιχαηλάκης, προϊστάμενος του Εργαστηρίου Εντόμων και Παρασίτων Υγειονομικής Σημασίας στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (ΜΦΙ), προσθέτοντας πως και το κουνούπι «τίγρης», το οποίο «εισήχθη» στη χώρα μας το 2004, έχει εξαπλωθεί στο μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας. Μέρη για τα οποία δεν έχουμε ακόμα αξιόπιστα δεδομένα για την «παρουσία» του τίγρη είναι κάποιες περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας, των Κυκλάδων καθώς και ορισμένων νησιών του Αιγαίου.
Τη δεδομένη χρονική συγκυρία, ωστόσο, το ενδιαφέρον της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας μονοπωλεί το κουνούπι του κίτρινου πυρετού. «Το εν λόγω κουνούπι είναι διεθνώς γνωστό ως διαβιβαστής διαφόρων ιών, μεταξύ των οποίων του Κίτρινου πυρετού, του Δάγκειου πυρετού, του Τσικουνγκούνια και του Ζίκα. Είναι μάλιστα πολύ ‘καλύτερος’ διαβιβαστής από τον τίγρη» εξηγεί ο Δρ Μιχαηλάκης. Το μοιραίο κουνούπι συνδέεται με τις επιδημίες Δάγκειου πυρετού στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα το 1881 στην Κρήτη, το διάστημα 1895-1897 στην Αθήνα, το 1910 στον Πειραιά και τη διετία 1927-28 σε Αθήνα, Πειραιά και Αίγινα, που θεωρείται και η πιο θανατηφόρα επιδημία Δάγκειου πυρετού στην Ευρώπη. Θεωρητικά, το συγκεκριμένο είδος θα μπορούσε να μην απασχολεί πλέον, δεδομένου ότι η τελευταία επίσημη καταγραφή στην Ελλάδα έγινε στα μέσα προς τέλη της δεκαετίας του ’60. «Βρίσκομαστε, όμως, σε επιφυλακή, καθώς από τη σεζόν 2004-2005 επανεμφανίζεται δειλά, αρχικά στις νήσους Μαδέιρα στον Ατλαντικό που διοικητικά ανήκουν στην Πορτογαλία, εν συνεχεία στην Τουρκία και τέλος, το 2021-2022 στην Κύπρο» παρατηρεί ο Δρ Μιχαηλάκης.
Ανησυχητικά κρούσματα και νέοι διαβιβαστές
Στην Ευρώπη σημειώνονται συνεχώς νέα κρούσματα των εν λόγω ασθενειών, που όμως αφορούν κυρίως σε ταξιδιώτες που «εισάγουν» τις ασθένειες. Εξαίρεση αποτέλεσε πέρυσι η Γαλλία, όπου καταγράφηκαν εγχώρια κρούσματα Δάγκειου, σε πληθυσμό που ποτέ δεν είχε ταξιδέψει εκτός χώρας και με διαβιβαστή τον «τίγρη». Ο συνδυασμός της καταγραφής εγχώριων κρουσμάτων Δάγκειου με την πιθανότητα να εισέλθει και ένας νέος διαβιβαστής έχει προκαλέσει ανησυχία στις αρμόδιες ευρωπαϊκές αρχές. Εξ ου και στη φετινή εγκύκλιο του Υπουργείου Υγείας για τα Προγράμματα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των κουνουπιών γίνεται ειδική αναφορά στο γεγονός αυτό.
Την ίδια ώρα, δεν αποκλείεται να εμφανιστεί στην Ελλάδα και το «γιαπωνέζικο κουνούπι». «Πρόκειται για είδος που απαντάται στον περιαστικό ιστό, σε κατοικημένες και δασικές εκτάσεις, γενικά όπου υπάρχει βλάστηση» σημειώνει από την πλευρά της η μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο ΜΦΙ Δρ Ιωάννα Λύτρα. «Καταγράφηκε για πρώτη φορά στην Ευρώπη το 2000 και μέχρι σήμερα έχει εγκατασταθεί σε περιοχές αρκετών ευρωπαϊκών χωρών» προσθέτει η ίδια, τονίζοντας πως «δεν θα εκπλαγούμε αν εντοπιστεί και στη χώρα μας».
Η εμφάνιση νέων ειδών ή και η επανεμφάνιση παλαιότερων όπως άλλωστε και η «εύκολη προσαρμοστικότητά τους» σε νέα περιβάλλοντα συνδέεται άμεσα και με την κλιματική αλλαγή. Ενδεικτικά, «όλα τα προηγούμενα χρόνια η δραστηριότητα του “τίγρη” ολοκληρωνόταν στα τέλη Νοεμβρίου με αρχές Δεκεμβρίου. Φέτος όμως παρέμεινε δραστήριος έως τα τέλη Ιανουαρίου. Από τότε έως και τα τέλη Μαρτίου ήταν ανενεργός και ενεργοποιήθηκε εκ νέου αρχές Απριλίου». Οι υψηλές θερμοκρασίες που επικράτησαν τον Δεκέμβριο, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΕΜΥ, ευνόησαν τη «μακροζωϊα» του τίγρη για πρώτη φορά. Συγκεκριμένα, η θερμοκρασία από τις 9 έως τις 18 Δεκεμβρίου του 2022 ήταν υψηλότερη από τον μέσο όρο των ετών 1993-2021, ακόμα και κατά έξι βαθμούς.
Έκκληση για χρήση της εφαρμογής
Το γεγονός αυτό δεν επηρέασε μόνο τον «τίγρη» αλλά και το κοινό κουνούπι που εδώ και πολλά χρόνια επιβιώνει και προκαλεί όχληση καθόλη τη διάρκεια του χρόνου. «Φέτος, καταγράφτηκε σε περισσότερα σημεία και σε πιο αυξημένους αριθμούς σε σχέση με τους προηγούμενους δύο χειμώνες» σημειώνει ο Δρ Μιχαηλάκης με βάση τα δεδομένα που έχει στη διάθεση του για την Αττική, όπου το ΜΦΙ σε συνεργασία με την Περιφέρεια υλοποιούν το πρόγραμμα «Καταγραφή της παρουσίας και της εποχικής διακύμανσης των κουνουπιών» με ένα εκτεταμένο σύστημα «παγίδων». «Με εξαίρεση τα Χανιά που γνωρίζουμε ότι η κατάσταση είναι παρόμοια με την Αττική, από άλλες περιοχές της χώρας δεν έχουμε επαρκή δεδομένα, εξ ου και κάνουμε έκκληση στον κόσμο να αξιοποιήσει την εφαρμογή “Mosquito Alert”» σημειώνει ο Δρ Μιχαηλάκης. «Θέλουμε να λειτουργήσουμε την εφαρμογή για να συλλέξουμε όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες, να τις αξιολογήσουμε και να τις αξιοποιήσουμε σε επιχειρησιακό επίπεδο, όπως με άμεση ενημέρωση των υπηρεσιών που είναι αρμόδιες για την υλοποίηση των προγραμμάτων καταπολέμησης των κουνουπιών» προσθέτει η Δρ Ιωάννα Λύτρα.
Στο πλαίσιο Ευρωπαϊκής χρηματοδότησης από το Horizon Europe το ΜΦΙ σε συμμετέχει σε δύο έργα, IDAlert και E4warning με στόχο να συνεισφέρει στην καλύτερη κατανόηση όλων εκείνων των παραγόντων που απαιτούνται στη δημιουργία μοντέλων πρόβλεψης σημαντικών ασθενειών, που μεταδίδονται από τα κουνούπια, όπως είναι ο Δάγκειος πυρετός και ο ιός του Δυτικού Νείλου (ΙΔΝ).
Το παράδειγμα της Ισπανίας
«Το “Mosquito Alert” έχει τεθεί σε εφαρμογή στην Ισπανία από το 2014 και έχει προσφέρει τα μέγιστα στην επιστημονική έρευνα» επισημαίνει στην «Κ» ο Δρ Μιχαηλάκης, εξηγώντας ότι xάρη στην εφαρμογή καταγράφηκαν νέα είδη κουνουπιών σε διάφορους δήμους της Ισπανίας. «Εντοπίστηκε για πρώτη φορά το είδος aedes janopicus» προσθέτει η Δρ Ιωάννα Λύτρα παραθέτοντας σημαντικά δεδομένα και για τον «τίγρη», «του οποίου η παρουσία ταυτοποιήθηκε σε 800 δήμους της Ισπανίας, ενώ επιβεβαιώθηκε ότι δεν υπάρχει σε άλλους 6.690 δήμους, παρά τη συστηματική συμμετοχή των κατοίκων στο πρόγραμμα». Χάρη στην εύρυθμη συνεργασία πολιτών και επιστημόνων, οι υπηρεσίες δημόσιας υγείας αξιοποιούν τις πληροφορίες για έκτακτες επεμβάσεις ή/και εφαρμογές με εγκεκριμένα βιοκτόνα, ενώ έχουν αποκτήσει σε συνδυασμό και με άλλα εργαλεία (π.χ. συλλήψεις κουνουπιών σε παγίδες) μια συνολική εικόνα της κατάστασης. Η εφαρμογή, συν τω χρόνω, κερδίζει έδαφος και στην Ιταλία και στην Ολλανδία. Στην Ιταλία, ειδικά, λόγω της παρουσίας του ιού Τσικουνγκούνια η συνεισφορά δεδομένων είναι σημαντική. Βάσει της εμπειρίας από την Ιταλία και την Ολλανδία προστέθηκε μια νέα δυνατότητα που υπάρχει στην ελληνική έκδοση, σύμφωνα με την οποία ο χρήστης αποστέλλει το δείγμα. Ως εκ τούτου, σε περιπτώσεις που σε μια περιοχή υπάρξει πρόβλημα δημόσιας υγείας μπορεί να ενεργοποιηθεί η «αποστολή δειγμάτων μέσω ταχυδρομείου».
Η εφαρμογή μπορεί να λειτουργήσει σε οποιαδήποτε συσκευή κινητού μέσω του App store ή του Google Play.
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα mosquitoalert.conops.gr όπου και θα βρείτε πληροφορίες τόσο για την εφαρμογή όσο και για τα μελλοντικά της αποτελέσματα από τη συμμετοχή των πολιτών